Grammatica Latina/Consecutio temporum

Consecutio temporum regit tempora in sententiis lateralibus respectu temporis quod est in sententia capitali. Nonnumquam autem tempora etiam in sententiis lateralibus absoluta sunt.

Sententiae laterales cum modo indicativo

Relationes temporales

Tres relationes temporales distinguuntur:

Ratio contemporanea

Sententiae capitales et laterales eundem tempus habent.

Praesens

1. Affectus, quibus conflictamur, concipiunt Philosophi veluti vitia, in quae homines sua culpa labuntur; quos propterea ridere, flere, carpere, vel (qui sanctiores videri volunt) detestari solent. w:Spinoza, s:Tractatus Politicus, liber I.
2. ... tantumque in naturam habet iuris, quantum potentia valet. w:Spinoza, s:Tractatus Politicus

Perfectum

Tempus imperfectum autem sententiae lateralis contemporaneum esse potest tempori perfecto sententiae lateralis.

Exemplum quod explicativum, quod rationem contemporaneam regit:

• ...multum ei detraxit inter eos viventi, quod alienae erat civitatis. Cornelius Nepos, XVIII, Eumenes.

Consecutio temporum	Ratio contemporanea
Sententia
Capitalis	Lateralis
Tempus
Praesens	Praesens
perfectum	perfectum imperfectum

Ratio antetemporanea

• Praetor provinciam obtinuit Sardiniam, ex qua ... Q. Ennium poetam deduxerat;... Cornelius Nepos, Cato, liber I.

Sententiae laterales cum modo coniunctivo

Relationes temporales

Tres relationes temporales distinguuntur:

Ratio contemporanea

Si tempus sententiae capitalis capitale

Tempus in sententia laterali est praesens.

Si tempus sententiae capitalis laterale

Tempus in sententia laterali est imperfectum.

Exempla

1. ...civitati persuasit ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent... De bello Gallico Liber I, 2
2. ...constituerunt ea quae ad proficiscendum pertinerent comparare... De bello Gallico Liber I, 3
3. In eo itinere persuadet (praesens historicum) Castico ..., , ut regnum in civitate sua occuparet, quod pater ante habuerit; De bello Gallico Liber I, 3
4. Eam politicam conceperunt, quae pro chimaera haberetur. (Benedictus de Spinoza Tractatus Politicus)
5. Nam ... inde oriri deberet, quod homo haberet voluntatem liberam. (Benedictus de Spinoza Tractatus Politicus)

Ratio antetemporanea

Si tempus sententiae capitalis est capitale

Tempus in sententia laterali est perfectum.

Si tempus sententiae capitalis est laterale

Tempus in sententia laterali est plusquamperfectum.

Exemplum

1. Eam politicam conceperunt, quae pro chimaera haberetur [contemporaneum] vel quae in Utopia institui ... potuisset [antetemporaneum]. (Benedictus de Spinoza Tractatus Politicus)

Ratio posttemporanea

Si tempus sententiae capitalis capitale

Tempus in sententia laterali forma exprimitur eiusmodi: -urus, a, um, sim.

Si tempus sententiae capitalis laterale

Tempus in sententia laterali forma exprimitur eiusmodi: -urus, a, um, essem.

Tempora absoluta in sententiis modi coniunctivi lateralibus

Nonnumquam tempora in sententiis lateralibus consecutione temporum non reguntur sed absoluta sunt:

Imperfectum post tempore capitale

Coniunctivus imperfecti post tempus capitale potest esse coniunctivus potentialis vel dubitativus praeteriti aut coniunctivus irrealis praesentis.

Irrealis praesentis? Dubitativus praeteriti?

• Religio minime in foro vel aula valet, ubi id maxime necesse esset. (Benedictus de Spinoza Tractatus Politicus)

Perfectum loco imperfecti

In sententia laterali res non narratur sed constituitur.

• Unde factum est, ut .. pro ethica satyram scripserint et ut numquam politicam conceperint [constitutio, non narratio, ergo non "scriberent" quod secundum consecutionem temporum expectandum esset]. (Benedictus de Spinoza Tractatus Politicus)

Praesens loco imperfecti

Res in sententia laterali non solum temporibus praeteritis sed etiam nunc vera est.

• Numquam politicam conceperunt quae possit ad usum revocari. [iam verum est, ergo non "posset" quod secundum consecutionem temporum expectandum esset]. (Benedictus de Spinoza Tractatus Politicus)